نواهای خاطره‌انگیز ماه رمضان که با آن‌ها بزرگ شده‌ایم

ماه رمضان به عنوان یکی از مهم‌ترین ماه‌های سال برای مسلمانان، با ویژگی‌های خاص خود همراه است. یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های این ماه، نواها و صداهایی است که از کودکی در ذهن و دل‌های ما حک شده‌اند و با آن‌ها یادآوری لحظات ناب و معنوی این ماه می‌شویم. نواها و آواهای ملکوتی ماه رمضان بخش مهمی از گنجینهٔ موسیقیایی و خاطرات شنیداری ما هستند: ربنای افطار، جوشن‌کبیرهای شب قدر، و از همه پررنگ‌تر دعای سحر. این نواها در واقع یادآور سنت‌ها، عبادات و ارتباط معنوی انسان با خداوند هستند و در هر بار شنیدن آن‌ها، خاطرات و احساسات عمیق ما دوباره زنده می‌شود. در اینجا پنج نوای خاطره‌انگیز رمضان که با آن‌ها بزرگ شده‌ایم را مرور می‌کنیم:

یک. دعای سحر با صدای موسوی قهار

دعایی با مضامین بلند و عمیق عرفانی که با لحن‌ها و نواهای متنوع و دل‌نشینی خوانده شده و کمتر سفرهٔ سحری می‌توان یافت که این نوای بهشتی بر آن طنین‌انداز نباشد: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مِنْ بَهَائِكَ بِأَبْهَاهُ وَ كُلُّ بَهَائِكَ بَهِيٌّ».

در اولین رمضان پس از پیروزی انقلاب در اردیبهشت 1358، به همت و مدیریت مرحوم حسین صبحدل از صاحب‌صدایانی که به نظر می‌آید برای ضبط استودویی نواهای مذهبی، صدای مناسبی دارند دعوت می‌شود. محمدرضا شجریان، عباس صالحی، سید قاسم موسوی قهار و سید محمد خلیفه سلطانی از جملهٔ دعوت‌شدگان هستند.

دعای سحر با لحن آرام و خشوع‌آمیز استاد سید قاسم موسوی قهار (1327-1398)، یکی از زیباترین قطعات صوتی پیش از اذان صبح است که در دل شب‌های رمضان منتشر می‌شود. او دعای سحر را در دستگاه شور خوانده است. شاید مهم‌ترین ویژگی دعای سحر موسوی قهار، جلی بودن صدا و شمرده‌خوانی با تلفظ دقیق حروف و صداهاست؛ به گونه‌ای که مستمع می‌تواند به آسانی و بدون مراجعه به متن دعا با خواننده هم‌راهی کند.

دعای سحر را با نوای سید قاسم موسوی قهار در «نوا» بشنوید.

دو. تواشیح اسماء‌الحسنی

تواشیح «اسماء‌الحسنی» که به ذکر نام‌های خداوند می‌پردازد، یکی از نواهایی است که در ماه رمضان در بسیاری از برنامه‌های سحرگاهی تلویزیون و رادیو پخش می‌شود. این اثر معنوی و عرفانی، با همخوانی گروهی و لحنی آرام و متین، شنونده را به دنیای عبادت و نیایش می‌برد.

این تواشیح با الهام از اثر مشهور «اسماء‌الله‌الحسنی» ساخته سید محمد سید مکاوی، آهنگ‌ساز و مبتهل مصری، تولید شده است. سید مکاوی با استفاده از هنر تلاوت و ابتهال، این اثر را بدون استفاده از سازهای موسیقی تنظیم کرده و با صدای قاریان و مبتهلان برجسته مصری مانند سید نقشبندی ضبط نموده.

در ایران اگرچه ممکن است کسی سید مکاوی را به اسم یا صورت نشناسد اما کمتر کسی است که در هنگام افطار اسماء الحسنی او را نشنیده باشد. سید مکاوی در 1 اردیبهشت سال 1376 در سن ۷۰ سالگی درگذشت. با این حال میراث هنری و مذهبی او همچنان زنده است.

تواشیح اسماءالحسنی را در «نوا» بشنوید.

سه. اللهم رب شهر رمضان با صدای حاج منصور ارضی

دعایی که با عبارت «اللهم رب شهر رمضان» آغاز می‌شود، دعای کوتاهی است که با عنوان دعای شب‌های ماه رمضان، در مفاتیح آمده است: اللّٰهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمْضانَ الَّذِى أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَافْتَرَضْتَ عَلَىٰ عِبادِکَ فِیهِ الصِّیامَ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَارْزُقْنِى حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ فِى عامِى هٰذَا وَفِى کُلِّ عامٍ وَاغْفِر لِى تِلْکَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ فَإِنَّهُ لَایَغْفِرُها غَیْرُکَ یَا رَحْمٰنُ یَا عَلَّامُ.

اجرای مجلسی این دعا با صدای حاج منصور ارضی یکی از نواهای خاطره‌انگیز بسیاری از ما در ماه مبارک رمضان است.

حاج منصور ارضی با صدای محزون و دلنشین خود، این دعا را به یکی از پرطرفدارترین نواهای ماه رمضان تبدیل کرده است. این دعا که با لحنی پر از خشوع و گریه اجرا می‌شود، فضای معنوی و آرامش‌بخشی را ایجاد می‌کند.

اللهم رب شهر رمضان را با نوای حاج منصور ارضی در «نوا» بشنوید.

چهار. تواشیح ربنا

تواشیح ربنا در سال ۱۳۷۳ با اجرای گروه «اهل بیت»، آهنگسازی آهنگساز نابغه‌ای به نام استاد هادی آرزم و تک‌خوانی حاج محمد عباسی ضبط شده است.

داستان تولید این تواشیح به سفارش ویژه‌برنامه افطار شبکه اول سیما بازمی‌گردد. حضور هنرمندان قاری و ذاکر اهل بیت در این گروه باعث شد نسخه‌ای خاص و متفاوت از دعای ربنا ارائه شود که سال‌ها در لحظات افطار پخش شده و همچنان مورد استقبال است.

این نسخه علاوه بر ارائه تجربه‌ای متفاوت از ربنا، به‌خاطر هم‌خوانی و تنظیم خاصش، توانست توجه علاقه‌مندان موسیقی مذهبی را به خود جلب کند.

جالب است بدانید نسخه‌های باکیفیت دعای ربنا و آثار مشابه دیگر، از جمله قطعه اسماءالحسنی که توسط همین گروه بازتولید شده، فراتر از مرزهای ایران رفته‌ و حتی در کشورهای مطرحی چون مصر نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. این آثار، علاوه بر ارزش معنوی، به دلیل استانداردهای بالای هنری و موسیقایی‌شان توانستند به عنوان نمونه‌ای جهانی از موسیقی آئینی ایرانی معرفی شوند.

تواشیح ربنا را در «نوا» بشنوید.

پنج. دعای ابوحمزه با صدای عباس صالحی

دعایی که با نام ابوحمزه ثمالی شناخته می‌شود دعایی است که امام سجاد در سحرهای ماه مبارک رمضان می‌خوانده و چون به نقل یکی از اصحابشان به نام ابوحمزه ثمالی به ما رسیده به این نام شناخته شده است. این دعای نسبتاً طولانی مضامین اخلاقی و عرفانی والایی دارد و با این عبارت آغاز می‌شود: إِلٰهِی لَاتُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِکَ وَ لَا تَمْکُرْ بِی فِی حِیلَتِکَ.

دعای ابوحمزه با صدای حاج عباس صالحی (1316-1369) یکی از نواهای خاطره‌انگیز سحرهای ماه مبارک رمضان است که در دستگاه شور و با لحنی بسیار محزون خوانده شده.

لحن صالحی در خواندن ابوحمزه به ضجه‌هایی می‌ماند که با پرداختی موسیقیایی قاب شده و به یک اثر هنری جاودانه تبدیل شده است. اساساً صدای صالحی حالتی کهن و تاریخی دارد، گویی از اعماق تاریخ برخاسته و ما را به جهان موسیقی‌های عرفانی گذشته‌های دور می‌برد.

دعای ابوحمزه را با نوای عباس صالحی در «نوا» بشنوید.

شش. دعای اللهم ادخل با صدای حاج عباس صالحی

دعای «اللهم ادخل علی اهل القبور السرور» با صدای حاج عباس صالحی، یکی از یادگارهای ارزشمندی است که از ایشان به جا مانده است. تحریرهای کشیده و خاص او، حالتی از تمنا، التماس و درخواست را به‌طور عمیق به تصویر می‌کشد. این ویژگی، سبک منحصر به فرد صالحی در خواندن دعاها و مناجات‌هاست، به‌گونه‌ای که شنونده حس می‌کند او از عمق دل و با تمام وجود، زاری و درخواست می‌کند.

در سبک دعاخوانی صالحی، دو رویکرد موازی از نظر عربی‌خوانی قابل مشاهده است. در برخی دعاها تلاش می‌کند لحنی عربی را با رعایت نسبی مخارج حروف و ویژگی‌هایی نظیر استفال و استعلا به کار گیرد. اما در برخی دیگر، مانند همین دعا، از این قیود و تکلفات عبور کرده و دعا را کاملاً در چارچوب آوازخوانی ایرانی اجرا می‌کند.

این شیوه اخیر، که در دعای «اللهم ادخل» نیز به وضوح دیده می‌شود، بیشتر با جان مخاطبان ایرانی و فارسی‌زبان ارتباط برقرار می‌کند. به‌ویژه اینکه به نظر می‌رسد صالحی در این رویکرد، عمیقاً در حال و هوای دعا و تمنا غرق شده و این غرقگی در مضامین و حال دعا برای شنونده کاملاً ملموس است.

دعای اللهم ادخل را با نوای عباس صالحی در «نوا» بشنوید.

هفت. تواشیح یاعلی یاعظیم

تواشیح «یا علی یا عظیم» یکی از زیباترین و به یادماندنی‎ترین تواشیح‌های مختص ماه رمضان است که توسط گروه هم آوایان اهل‌بیت با آهنگسازی و تنظیم تکرار نشدنی استاد هادی آرزم و با تک‎خوانی قاری موفق و بین‌المللی قرآن، استاد حاج عباس سلیمی اجرا شده و در آلبوم خاطره‌انگیز و عرفانی«النور» هم منتشر شده است.

این تواشیح به‌یادماندنی از دهه شصت تا کنون در لحظات ملکوتی افطارهای ماه مبارک رمضان از شبکه‌های مختلف صدا و سیما پخش می‌شود و چند بار هم توسط همین گروه که از موفق‌ترین و برجسته‌ترین قاریان قرآن کشور تشکیل شده بازخوانی و بازسازی شده است.

گفتنی‎ست دعای «یاعلی و یا عظیم» از مهمترین دعاهایی‎ست که خواندن آن پس از هر نماز در ماه مبارک رمضان توصیه شده است.

یا علی یا عظیم را در «نوا» بشنوید.

این نواها تنها بخشی از میراث فرهنگی و معنوی ما در ماه رمضان هستند. هر کدام از این نواها به نوعی با خاطرات ما گره خورده‌اند و در ایام ماه رمضان، برای بسیاری از ما، یادآور لحظات شیرین و معنوی این ماه عزیز هستند. این نواها نه تنها در یاد و دل ما باقی می‌مانند، بلکه همچنان در روح و جان ما زندگی می‌کنند و هر سال با فرا رسیدن ماه رمضان، دوباره زنده می‌شوند. شما کدام یک از این نواها را بیشتر دوست دارید؟